Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng tại phiên họp sáng 26/5

Nhiều giải pháp cơ cấu lại NSNN

Báo cáo về yêu cầu tái cơ cấu ngân sách nhà nước, Bộ trưởng cho biết thực hiện Nghị quyết 07 của Bộ Chính trị về tái cơ cấu ngân sách nhà nước và quản lý nợ công, Nghị quyết 25 của Quốc hội về kế hoạch tài chính ngân sách 5 năm, Chính phủ đã và đang thực hiện đồng bộ các cơ cấu giải pháp để cơ cấu lại ngân sách nhà nước và nợ công theo hướng bền vững, theo đó:

Về thu ngân sách nhà nước, thực hiện 2 năm 2016, 2017 đều vượt khá so với dự toán. Cụ thể, năm 2016 vượt 9,3%, năm 2017 vượt 6,3% so với dự toán. Tỷ trọng lưu động và ngân sách nhà nước bình quân là 25,2% GDP, trong đó từ thuế và phí là 21,3% GDP. Trong khi mục tiêu này đặt ra là huy động không thấp hơn 23,5%, trong đó từ thuế và phí khoảng 21%, góp phần đảm bảo các nhiệm vụ chi cho ngân sách. Cơ cấu thu, chuyển dịch tích cực. Tỷ trọng thu nội địa bình quân 2 năm đạt 80% tổng thu cân đối ngân sách nhà nước, trong khi giai đoạn 2011-2015 là 68%. Tỷ trọng thu từ dầu thô giảm còn 3 đến 4% thu ngân sách. Thu ngân sách trung ương chiếm tỷ trọng 55% - 56%. Thu ngân sách địa phương chiếm khoảng 44% - 45% tổng thu ngân sách nhà nước. Chính sách thu tiếp tục được hoàn thiện theo hướng giảm nghĩa vụ nộp thuế, trong đó thuế thu nhập doanh nghiệp giảm từ 23 xuống 20% năm 2016.

Thực tế trong 2 năm, do thực hiện nhiều ưu đãi miễn, giảm thuế nên thực tế chúng ta thu được khoảng 15% thuế thu nhập doanh nghiệp. Riêng khu vực có vốn đầu tư nước ngoài chúng ta thu được trên 10%. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ được hưởng mức thuế suất ưu đãi thấp hơn. Việc miễn, giảm thuế sử dụng đất nông nghiệp, cắt giảm thuế nhập khẩu theo cam kết hội nhập. Chúng ta đã tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa lĩnh vực thuế và hải quan. Đến nay cơ bản tất cả các doanh nghiệp đã thực hiện tự khai, tự nộp thuế, thực hiện thủ tục hoàn thuế qua hệ thống điện tử. Đã thực hiện thủ tục hải quan điện tử ở tất cả các đơn vị của hải quan và triển khai cổng thanh toán điện tử, hệ thống VNACC, VCIS tại các cơ quan hải quan, triển khai cơ chế một cửa quốc gia.

Chúng tôi đã mở rộng kết nối, thu thuế điện tử giữa cơ quan thuế, hải quan, các ngân hàng thương mại với kho bạc Nhà nước, góp phần nâng cao chỉ số xếp hạng cạnh tranh của quốc gia.

Đề cập đến vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương. Bộ trưởng cho biết, tỷ trọng thu của ngân sách trung ương trong tổng thu ngân sách nhà nước có xu hướng giảm. Thu ngân sách trung ương bình quân hai năm 2016, 2017 đạt khoảng 56% đến 57% tổng thu ngân sách nhà nước, thấp hơn của giai đoạn trước bình quân là 61,3%.

Nguyên nhân chủ yếu là do tỷ trọng thu từ dầu thô và hoạt động xuất nhập khẩu mà ngân sách trung ương hưởng 100% đều giảm. Năm 2011 thu dầu thô của chúng ta chiếm 16% tổng thu cân đối ngân sách, nay còn 3,8%. Thu từ hoạt động xuất nhập khẩu năm 2011 chiếm 21,6% tổng thu ngân sách, nay còn 15,4%.

Việc thực hiện cắt giảm một số sắc thuế với mức cao và nhanh hơn so với lộ trình trong thời gian vừa qua đã tạo thuận lợi cho doanh nghiệp nâng cao khả năng cạnh tranh, ảnh hưởng đến số thu cân đối ngân sách nhà nước nói chung và ngân sách trung ương nói riêng.

Bên cạnh đó, đối với ngân sách trung ương tỷ trọng các khoản thu hưởng 100%, dầu thô, hoạt động xuất nhập khẩu giảm làm giảm nguồn thu của ngân sách trung ương. Trong khi đó, việc điều chỉnh chính sách thu, tăng thu, tăng cường vai trò chỉ đạo của Trung ương theo dự kiến còn chậm.

Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cho biết, kết quả 2 năm 2016 và 2017 đã kiểm soát chặt chẽ hơn về chi và vay nợ trong phạm vi khả năng nguồn lực của nền kinh tế. Tập trung cơ cấu lại chi ngân sách nhà nước, tỷ trọng chi đầu tư phát triển 2 năm 2016, 2017 bình quân đạt 27% tổng chi ngân sách nhà nước, cao hơn mục tiêu đề ra là 25%, 26%. Tỷ lệ chi thường xuyên 2 năm 2016, 2017 khoảng 62% đến 63% và riêng dự toán năm 2018 là 61,7%. Mục tiêu là giảm xuống dưới 64%, trong khi chúng ta vẫn thực hiện mục tiêu tăng lương cơ sở là 7%/ năm.

Kiểm soát chi chặt chẽ

Bộ trưởng cho biết: Chúng tôi tiếp tục siết chặt kỷ luật chi ngân sách, đẩy mạnh thực hành tiết kiệm chống lãng phí, nâng cao hiệu quả chi ngân sách. Đẩy mạnh thực hiện khoán chi, xây dựng và triển khai kế hoạch tài chính trung hạn. Tình hình chấp hành kỷ luật, kỷ cương tài chính. Vừa qua Quốc hội đã ban hành Luật Ngân sách nhà nước, Luật Kiểm toán nhà nước, Luật Thanh tra, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, Luật Tài sản công và nhiều luật khác, trong đó quy định rõ trách nhiệm các ngành, các cấp và đơn vị quản lý ngân sách. Cùng việc đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng và xử lý nghiêm các sai phạm, về cơ bản tình hình có chuyển biến tích cực.

Tuy nhiên, đúng như đại biểu Quốc hội nêu, tình trạng chấp hành kỷ luật ngân sách nhà nước ở nhiều nơi, nhiều chỗ chưa nghiêm, kể cả tại trung ương và địa phương, các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp bao gồm cả doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Trong lĩnh vực thu ngân sách nhà nước, tình trạng kê khai thiếu số thuế phải nộp gian lận thương mại chuyển giá, trốn thuế, chiếm đoạt tiền hoàn thuế còn xảy ra tại nhiều nơi. Một phần trong số này đã được cơ quan thanh tra, kiểm toán phát hiện và truy thu. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này do công tác tuyên truyền hỗ trợ pháp luật của cơ quan quản lý thu ngân sách chưa tốt, ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp, người nộp thuế chưa cao.

Cùng với đó, thời gian qua đã thay đổi cơ chế quản lý về thuế từ tiền kiểm sang hậu kiểm và quản lý rủi ro, theo đó các doanh nghiệp tự khai, tự nộp thuế và làm thủ tục hoàn thuế qua mạng điện tử, hạn chế tiếp xúc trực tiếp của cán bộ thuế, hải quan với doanh nghiệp và người nộp thuế. Việc chuyển đổi cơ chế quản lý này phù hợp với thông lệ quốc tế tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh. Tuy nhiên, cơ chế này còn kẽ hở để các đối tượng nộp thuế lợi dụng và chiếm đoạt tiền thuế. Mặc dù vậy, chúng tôi cho rằng đây là hướng đi đúng, cần kiên trì thực hiện, quan trọng là có giải pháp khắc phục điểm yếu của cơ chế này. Theo đó, chúng tôi tiếp tục hoàn thiện quy định pháp lý về quản lý thuế, đảm bảo chặt chẽ có tiêu chí phân loại rủi ro để có phương thức quản lý phù hợp đảm bảo công khai minh bạch. Gần đây chúng tôi vừa trình Chính phủ nghị định về quản lý hóa đơn điện tử, làm được việc này thì chắc chắn quản lý thuế mở rộng sẽ tốt hơn.

Hoàn thiện thể chế về thu ngân sách

Trong nội dung giải trình về tái cơ cấu NSNN, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng đã làm rõ thêm về việc hoàn thiện thể chế về thu NS. Theo đó, để triển khai Nghị quyết 07 của Bộ Chính trị cũng như Nghị quyết 25 của Quốc hội, tiếp tục hoàn thiện thể chế về thu ngân sách mà một số định hướng của các luật như sau:

Về Luật Thuế giá trị gia tăng, tiếp thu ý kiến doanh nghiệp, người dân, các chuyên gia, các cơ quan giữ mức thuế phổ thông là 10%, không nâng mức thuế giá trị gia tăng này lên 11% đến 12% như dự thảo ban đầu. Kết cấu lại hàng hóa dịch vụ chịu thuế 0%, 5% và không chịu thuế, đảm bảo công bằng, đặc biệt hạn chế chính sách an sinh xã hội được lồng ghép trong chính sách thuế, làm mất tính trung lập của thuế.

Về thuế bảo vệ môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt, nghiên cứu theo hướng mở rộng các đối tượng, mở rộng cơ sở thu thuế, điều chỉnh mức thuế hợp lý, phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường và định hướng tiêu dùng trong tình hình mới.

Về thuế tài sản, tiếp tục nghiên cứu theo hướng tạo công bằng xã hội và thêm cơ sở để quản lý xã hội cũng như định hướng thị trường, đảm bảo công khai minh bạch tài sản phục vụ cho công tác phòng chống tham nhũng và mục tiêu về tăng thêm cho ngân sách là một mục tiêu thứ yếu “Với phương án nghiên cứu ban đầu trình có nhiều ý kiến, chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu để hoàn chỉnh trong thời gian tới”, Bộ trưởng khẳng định.

Siết chặt kỷ luật ngân sách, đẩy mạnh thực hành tiết kiệm chống lãng phí.

Theo Bộ trưởng, cần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp, người nộp thuế thông qua công tác tuyên truyền pháp luật về thuế và các biện pháp cưỡng chế thuế, đẩy mạnh hoạt động của các trung gian tư vấn thuế. Tăng cường hoạt động của các cơ quan thanh tra, kiểm toán, kế toán, xác định đúng trọng tâm, đối tượng, địa bàn, lĩnh vực có rủi ro cao để tiến hành xử lý nghiêm các sai phạm theo quy định của pháp luật.

Bộ trưởng cho biết, năm 2016 cơ quan kiểm toán đã kiểm toán, kiến nghị tăng thu ngân sách nhà nước 19.100 tỷ đồng, trong đó tăng thu các khoản thuế và phí, lệ phí là 3.600 tỷ, năm 2017 ngành tài chính đã thanh tra, kiểm tra, kiến nghị xử lý tài chính và phạt vi phạm hành chính trên 55 ngàn tỷ đồng, trong đó thanh tra, kiểm tra của cơ quan thuế là tăng thu ngân sách 19.000 tỷ đồng, giảm khấu trừ 1.800 tỷ đồng và giảm lỗ 37.600 tỷ đồng.

Riêng về quản lý thuế, mặc dù tỷ lệ nợ thuế hiện tại còn ở mức cao, trên 7% nhưng trước sự quyết liệt của Chính phủ, sự vào cuộc của các địa phương, tình hình cũng có những chuyển biến rất tích cực.

Nợ đọng thuế đã giảm cả về số tuyệt đối và tỉ lệ so với tổng thu ngân sách nhà nước, trong đó số thuế nợ đọng giảm từ 81.970 tỷ đồng năm 2016 xuống còn 73.100 tỷ đồng cuối năm 2017, tương ứng với giảm 10,8%, riêng số nợ thuế có khả năng thu hồi giảm từ 31.700 tỷ đồng xuống 26.000 tỷ đồng, tương ứng với số giảm là 18% và bằng khoảng 2,5% tổng thu ngân sách. Cùng với đó, thu hồi nợ đọng thuế cũng được tăng cao qua các năm, năm 2016 thu được 39,7 nghìn tỷ đồng, năm 2017 là 44.770 tỷ đồng. Trong số thuế, nợ đọng còn lại, số nợ thuế không có khả năng thu hồi đến cuối năm 2017 là 31.500 tỷ đồng, tăng 6 ngàn tỷ đồng so với cuối năm 2016 và chiếm 43% tổng nợ thuế. Đây là các khoản nợ thuế của các đối tượng đã chết, mất tích, doanh nghiệp giải thể, không còn tài sản để thu hồi nhưng chưa được xóa và vì chưa được xóa nên theo quy định của pháp luật vẫn phải theo dõi và tính phạt chậm nộp 0,03%/ 1 ngày, nên số nợ này càng tăng. Ngoài ra còn có khoản tiền phạt và tiền chậm nộp 15,7 ngàn tỷ đồng, chiếm khoảng 21,4% tổng số nợ cũng là những khoản thu khó đòi. Chúng tôi đang tích cực rà soát hoàn chỉnh cơ sở pháp lý để trình Quốc hội cho xóa nợ thuế không có khả năng thu hồi để đảm bảo phản ánh đúng thực chất số nợ thuế minh bạch trong quản lý thuế.

Về lĩnh vực chi ngân sách nhà nước, đúng như đại biểu Quốc hội nêu vẫn còn tình trạng chi sai quy định vượt tiêu chuẩn, dự toán nhiều công trình đội vốn cao, giải ngân vốn vay nước ngoài vượt kế hoạch nợ đọng xây dựng cơ bản còn lớn, chuyển nguồn lớn, thất thoát, lãng phí vẫn còn xảy ra ở một số đơn vị. Nguyên nhân tình trạng trên, một phần do hệ thống các văn bản pháp luật chưa đồng bộ, cản trở quá trình triển khai một số định mức, tiêu chuẩn, chế độ chi tiêu vẫn còn lạc hậu chưa phù hợp với thực tiễn, nhiều chương trình dự án đã được phê duyệt nhưng chậm triển khai do thiếu văn bản hướng dẫn. Bên cạnh đó, một bộ phận cơ quan, đơn vị, cá nhân chưa có ý thức chấp hành pháp luật về quản lý sử dụng ngân sách hoặc cố tình lợi dụng để tham nhũng, chiếm đoạt tiền, tài sản của nhà nước.

Để khắc phục tình trạng này thời gian tới cần tiếp tục thực hiện các giải pháp mạnh mẽ hơn để siết chặt việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương, tài chính, như thường xuyên rà soát sửa đổi, bổ sung chế độ định mức chi tiêu, quản lý chặt chẽ chi ngân sách, đảm bảo chỉ được chi khi có dự toán và được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt và tăng cường công tác kiểm tra, kiểm toán, thanh tra, xử lý nghiêm các sai phạm về quản lý tài chính ngân sách và quản lý tài sản của nhà nước, thu hồi đầy đủ vào ngân sách nhà nước đối với các khoản chi sai chế độ, tiêu chuẩn và định mức và làm tốt hơn công tác tuyên truyền.

Về quản lý sử dụng tài sản công, đúng như đại biểu Quốc hội nêu thời gian qua còn nhiều bất cập trong quản lý tài sản công về tài sản là nhà, đất, các dự án BT đổi đất lấy công trình v.v... để chấn chỉnh tình trạng nêu trên thì Quốc hội đã ban hành Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, tạo cơ sở pháp lý quan trọng để quản lý chặt chẽ, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả và ngăn chặn thất thoát, lãng phí. Đến nay Chính phủ đã ban hành 13 nghị định, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành một quyết định, còn lại hai nghị định về tiêu chuẩn, định mức sử dụng ô tô và quy định về thanh toán tài sản công để thanh toán dự án BT dự kiến sẽ được ban hành trong thời gian tới.

Về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí là một chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước. Đến nay, trong hệ thống văn bản pháp luật đã có rất nhiều văn bản pháp luật liên quan đến thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Trong thời gian vừa qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo quyết liệt tổ chức thực hiện các chủ trương quy định của pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Nhờ vậy, bước đầu có những kết quả tích cực.

Báo cáo của Chính phủ với Quốc hội đã đánh giá khá đầy đủ và chi tiết kết quả thực hiện trong năm qua. Trong quá trình thẩm tra, Ủy ban Tài chính và Ngân sách của Quốc hội đã đánh giá cao chất lượng của báo cáo, thậm chí có ý kiến còn cho rằng đây là báo cáo tốt nhất từ trước đến nay. Tuy nhiên, đúng như đại biểu Quốc hội nêu, tình trạng thất thoát, lãng phí còn khá phổ biến và diễn ra ở tất cả các lĩnh vực, các ngành, các cấp, các địa phương. Thực trạng này do nhiều nguyên nhân, trong đó có vấn đề về nhận thức và tầm quan trọng trong chỉ đạo tổ chức, triển khai thực hiện. Trong báo cáo rất rõ, đến thời điểm hiện nay một số đơn vị vẫn chưa nộp chương trình hành động cũng như báo cáo thực hiện tiết kiệm, chống lãng phí. Ngay sau phiên báo cáo, Ủy ban Thường vụ Quốc hội buổi chiều hôm đó đã báo cáo với Thủ tướng và Thủ tướng đã có chỉ đạo, sau đó có một số đơn vị đã nộp nhưng đến nay vẫn còn một số đơn vị chưa nộp. Chúng tôi cũng đã đề nghị Thủ tướng là tiếp tục có chỉ đạo để kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị không chấp hành chương trình thực hiện tiết kiệm, chống lãng phí của Chính phủ.

Quản lý, giám sát chặt chẽ bội chi ngân sách Nhà nước và nợ công

Vấn đề cuối cùng, vấn đề bội chi ngân sách nhà nước và nợ công. Thực hiện nghị quyết của Bộ Chính trị và Quốc hội, trong hai năm vừa qua bội chi ngân sách Nhà nước và nợ công đã được quản lý, giám sát chặt chẽ, bám sát dự toán Quốc hội giao, huy động trái phiếu Chính phủ trong nước theo tiến độ giải ngân thực tế. Do vậy, số bội chi tuyệt đối năm 2016 và 2017 đều giảm so với dự toán. Năm 2016 đã giảm 5.505 tỷ đồng, năm 2017 đã giảm 4.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, do giá trị GDP thực tế không đạt kế hoạch, thực tế là 4.502.700 tỷ đồng, trên kế hoạch là 5.130.000 tỷ đồng, nên tỷ lệ bội chi năm 2016 vẫn tăng so với dự toán, thực tế là 5,52% GDP và dự toán là 4,95% GDP. Trong những năm tới sẽ phấn đấu giảm dần mức bội chi để đạt mục tiêu đến năm 2020, bội chi ngân sách không quá 3,5% GDP và bình quân cả giai đoạn là 3,9% GDP theo nghị quyết Quốc hội và nghị quyết của Bộ Chính trị.

Nợ công được quản lý chặt chẽ trong hai năm 2016 và 2017. Tốc độ gia tăng nợ công giảm gần một nửa, còn khoảng 9,6%/năm so với bình quân 18,1%/năm của giai đoạn 2011 - 2015. Nợ công giảm từ 63,6% cuối năm 2016 xuống còn 61,4% cuối năm 2017, giảm 2,2% so với GDP và nợ Chính phủ cũng giảm tương ứng, từ 52,6% GDP xuống còn 51,8% GDP.

Ba, tích cực cơ cấu lại nợ công, cả cơ cấu về kỳ hạn, lãi suất, cơ cấu vay trong nước và vay nước ngoài. Cơ cấu các nhà đầu tư theo hướng tăng cường tính bền vững.

Về kỳ hạn, đã kéo dài kỳ hạn phát hành trái phiếu Chính phủ, năm 2011 bình quân là 3,9 năm đến 2017 là phát hành 12,74 năm. Qua đó, tăng kỳ hạn nợ bình quân danh mục trái phiếu Chính phủ của năm 2011 là 1,84 năm thì đến năm 2017 là 6,71 năm. Lãi suất huy động cũng giảm mạnh qua các năm. Nếu như năm 2011, bình quân chúng ta huy động là 12,1%/năm thì năm 2017 là 5,98%/năm, 5 tháng đầu năm 2018 bình quân huy động 4,12%/năm. Thời điểm này là thời điểm huy động trái phiếu Chính phủ rất rẻ. Về cơ cấu vay nợ, giảm tỷ trọng vay nước ngoài từ 61% năm 2011 xuống còn 40% vào cuối năm 2017.

Về cơ cấu nhà đầu tư, giảm tỷ trọng giữ trái phiếu Chính phủ của ngân hàng thương mại từ khoảng 78% cuối năm 2016 xuống còn 53,06% cuối năm 2017. Tỷ lệ nắm giữ trái phiếu Chính phủ của các doanh nghiệp chứng khoán, bảo hiểm năm 2017 tăng lên là 45,95% trong khi năm 2016 là 19,57%. Trên cơ sở Luật Quản lý nợ công đã được Quốc hội thông qua năm 2017, Chính phủ đang chỉ đạo thực hiện 7 nghị định hướng dẫn cùng các thông tư hướng dẫn liên quan. Chính phủ giao cho chúng tôi 6 nghị định, hiện nay đã trình lên Chính phủ và đang lấy ý kiến thành viên Chính phủ. Chúng tôi chỉ có một thông tư hướng dẫn thôi. báo cáo với quốc hội như vậy. Do thời gian có hạn, chúng tôi xin báo cáo trước một số nội dung trước Quốc hội.